Sinema ve Video Yapıtları Bağlamında Seyircinin Değişen Konumu

Abstract

Tarihteki ilk film olan 1895 yapımı Trenin Gara Girişi filmi ile hayatımızın içine dâhil olan sinema ve kavramsal sanat ile birlikte giderek yaygınlaşan video sanatı seyircilere yeni görme biçimleri sunmaktadır. Sinema görme biçimlerini bir asırı aşkın süredir, video ise yarım asırdır seyirciye sunmaktadır. Sinema, gerçekliği yeniden üretir ve video sinemanın etkin dilinden faydalanarak yeni olanaklar, açılımlar yaratmaktadır. 1965'ten beri Nam June Paik'ın yapıtlarıyla başlayan ve sanat çatısının altına giren video, birçok akımın izini, sinemanın dilini, görsel imge dünyasını bünyesinde barındırmaktadır. Günümüzde gelişen teknoloji ile birlikte gelişmeye devam eden video sanatı, seyrederek özgürleşen seyirci konumunu, aktif / pasif olma durumunu, etkin / edilgen olma halini araştırmakta, analizini yapmakta ve keşfetmektedir. Bu çalışmada, video ve sinemayı seyreden kişilerin deneyimlediği özgürleşme süreci, bu süreç içerisinde izleyenin değişen konumu araştırılmıştır. Bu inceleme yapılırken, sinemanın ve video sanatının tarihsel sürecinden, birbirleri arasındaki etkin diyalogdan, seyirciye sundukları ve aralarındaki etkileşimden; zaman ve mekân kavramlarından bahsedilmektedir. Nam June Paik, Douglas Gordon, Bill Viola, Eija-Lisa Ahtila, Sam Taylor Wood, Andy Warhol, Doug Aitken, Shirin Neshat, Isaac Julien ve Christian Marclay gibi öncül video sanatçıları, video yapıtları ile seyirciye yeni görme biçimleri sunmuşlardır. Video sanatçıları, sinemaya ve sinemanın diline farklı bir konumdan, farklı bir göz ile bakmışlardır. Ana akım sinemanın seyirciden gizlediğini video sanatçıları açık etmektedir. Bunun sonucunda da seyirci bakmanın ötesine geçip görmeye başlamış, uyurgezer bir konumda düş gördüğü mekândan, hareketlerini kısıtlamadığı ve 'icra' ile çevrildiği mekâna geçmiş, aktif bir katılım ile özgürleşme potansiyeline sahip olmuştur.