COVID-19 Salgının Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri ve Politika Alternatiflerinin Makroekonomik Genel Denge Analizi

Abstract

Covid-19 krizi arz, talep ve finans soklarının es anlı tezahürüne dayalı, çok boyutlu sistemik bir kriz olarak yasanmaktadır. Söz konusu soklar ise gelir dagılımında hem fonksiyonel, hem bölgesel, hem de cinsiyet bazında derin esitsizliklerin var oldugu; kamusal hizmetlere erisimin ticarilestirildigi; ve dolayısıyla, gelir esitsizligine baglı olarak yoksullugun sosyal dıslanma ile birlikte yasanmakta oldugu bir ortamda gerçeklesmektedir Covid-19 krizi Türkiye ekonomisini, 2018 finansal krizinin etkilerinin tamamıyla çözümlenmedigi ve ulusal ekonominin akım dengelerinin yeniden saglanmasının henüz tamamlanmamıs oldugu bir konjonktürde etkilemektedir. Bu durum, Türkiye?nin krize karsı uygulayabilecegi politika önlemlerinin etkinligini de kısıtlamaktadır. Bu tespitler altında, bu çalısmanın ana amacı, Covid-19 salgını krizinin ekonomik etkilerini öngörmek ve krizin olumsuz etkilerini en aza indirgeyecek gerçekçi gelir ve maliye politikalarını tasarlayarak Türkiye politik ekonomi yazınına ve ilgili tüm sosyal paydasların gündemine sunmaktır. Bu amaçla bir makroekonomik genel denge model kurgulanarak öncelikle COVID19 salgının yol açtıgı kriz konjonktürünün sektörel üretim, istihdam, ücret ve sermaye gelirleri, milli gelir büyüklükleri ve dıs ticaret dengeleri üzerine yaratmakta oldugu etkiler irdelenmekte; daha sonra krize karsı gelistirebilecek savunma politikalarının analizi gerçeklestirilmektedir. Bu gözlemlerden hareketle, makroekonomik genel denge modeli bir sosyal laboratuvar gibi kullanılarak alternatif bir politika paketi tasarlanmıstır. Bu paketin önceligi hanehalkları emek gelirlerinin desteklenmesi amacına yöneltilmis ve kamu kesiminden dogrudan gelir destegi biçiminde uygulanması öngörülmüstür. Söz konusu Emek Gelir Destegi paketinin teknik unsurları (i) ücretlilerin formel kesim ortalama ücretinin %50?sine tekabül edecek sürekli bir gelir transferi ile desteklenmesi; (ii) küçük ve orta boy sirketlerin ve kendi hesabına çalısan kesimin desteklenmesi; ve (iii) kamunun tüketim harcamalarının %20 düzeyinde arttırılması ile uygulanmıstır. Model sonuçları Emek Gelir Destegi paketinin mali yükünün 2019 sabit fiyatlarıyla 123.5 milyar TL düzeyinde olacagını ve 2019 milli gelirinin %2.9?una ulasacagını göstermektedir. Böylesi bir paketin uygulanması neticesinde hanehalkları kullanılabilir ücret geliri kayıplarının yüzde 85?i telafi edilmekte ve yurtiçi gayrı safi hasıla Covid-19 salgınının yaratması muhtemel düzeye görece %60?lık bir kazanım saglamaktadır. EGD programı kamunun bütçe dengelerinde de görece olumlu sonuçlar yaratmakta ve olası Covid-19 altındaki bütçe açıgını yarı yarıya azaltmaktadır. Model sonuçları EGD programının özellikle ara ve yatırım malları üreten sektörlerde canlanma yaratacagını göstermektedir. Çalısmamızın pandeminin Hanehalkları düzeyinde, özellikle gelir ve yasam kosulları özelindeki bulguları ise söyle özetlenebilir; ? Tarım sektöründe ücretsiz aile isçisi olarak çalısan kadınlar arasında beklenmedik istihdam kayıpları gözlemlenmistir. Aynı sayıda olmasa da, erkek nüfusunun tarımda kayıtlı istihdamı artmıstır. Erkek nüfusu için tarım istihdamı bir nebze de olsa B planı islevi görmüs gibidir. ? 2018-2019 arasında hanelerin aylık ücret ve mütesebbis gelirleri ayda ortalama 2.9 milyar TL azalmıstır. Azalmanın hemen hemen hepsi erkek çalısanlardan kaynaklanmıstır. ? 6.2 milyon haneye verilen 1000 TL?lik nakdi yardım sayesinde medyan gelirin yarısından daha az kazanan yoksulların oranı %13.5?ten %19.9?a çıkacagına %17.8 seviyesinde kalmıstır. Sonuç olarak, bu Rapor çalısması kapsamında vurgulamamız gereken, Türkiye?de ve bir çok gelismekte olan piyasa ekonomisinde su ana degin uygulanmakta oldugu destekleme politikaları ile karsılastırıldıgında, net olarak odaklanmıs ve sınırları seffaf olarak çizilmis böylesi bir canlandırma ve gelirler programının daha etkili olabilecegidir.