Covid-19'un Sağlık Çalışanları Üzerindeki Travmatik Etkisinin Bellek Çerçevesinde Boylamsal Olarak İncelenmesi

Abstract

Covid-19 salgını, siddeti zaman zaman degisiklik gösterse de tüm dünyada genis kitleleri etkilemistir. Saglık çalısanları, alınan olaganüstü tedbirler ile beraber giderek agırlasan çalısma sartlarında hem kendi yasadıkları hem de tanık oldukları olayların olumlu olumsuz etkilerini deneyimlemislerdir. Bu arastırma serisinin en temel amacı, salgın süresince sahada aktif olarak çalısan saglık çalısanlarının deneyimlerini üç ay ara ile ölçüp salgının psikolojik etkilerini incelemektir. Amaçlar dogrultusunda, üç ay arayla iki oturum yapılmıstır. Ilk arastırmada kisilerin salgına yönelik hatırlama süreçleri ve travma etkisini yordayabilecek stresle basa çıkma, ruminasyon gibi bireysel degiskenler incelenmistir. Ikinci arastırmada da geçen zaman ile hatırlama süreçlerindeki tutarlılık, travma sonrası stres ve gelisim tepkileri incelenmistir. Birinci arastırma sonuçlarına göre, pandemi tepkilerine bakıldıgında, algılanan stres düzeyi arttıkça saglık çalısanlarının kendi saglıkları için duydukları endisenin arttıgı ve salgını da o kadar uzun süredir yasıyor gibi algıladıkları görülmüstür. Bu hep salgın varmıs gibi yasıyor olma hissi hem algılanan stres ile tetiklenmekte hem de stres düzeyini artırmaktadır. Hastalarla yakın çalısıyor ve yüksek saglık riski tasıyor olmalarına ragmen, hatırlama süreçlerinde salgının saglık ve ekonomik etkilerinin degil, duygusal ve psikolojik etkisinin belirleyici oldugu bulunmustur. Saglık çalısanlarının bas etme becerilerinin artması ile yeniden yasama hissi ve görsel imgelem gibi bellek özellikleri de daha yüksek degerlendirilmistir. Ikinci arastırma bulgularına göre bireyler olayları ne denli canlı, duygusal yogunlugu yüksek ve yeniden yasıyormusçasına hatırlıyor ise travmatik stres ve travma sonrası gelisim tepkileri de o denli yüksektir. Bu bulgular saglık çalısanlarının olayları belleklerinde nasıl temsil ettiginin olayların ardından ne ölçüde travmatize olduklarını belirleyecegi öngörüsünü dogrulamaktadır. Travmatik stres ve travma sonrası gelisim tepkilerinin oldukça örtüsük bulunması, salgının artan bir siddetle hala devam etmesi ile açıklanmıstır. Incelenen aracı degisken modellerinde ruminasyonun etkisi anlamlı bulunmus anıların canlılıgının özellikle ruminasyon düzeyi yüksek bireylerde korundugu ve hatta arttıgı bunun da travma sonrası duygusal tepkileri yordadıgı gösterilmistir. Bu arastırma serisinin bellek ve travma alanyazınına en önemli katkısı, kısa bir sürede olup biten olumsuz bir süreç yerine, pandemi gibi ne zaman bitecegi belli olmayan, uzun zamana yayılmıs ve daha önceki herhangi bir olumsuz deneyime benzemeyen bir sürecte yapılmıs olmasıdır. Böylelikle, bireysel faktörler ve hatırlama özelliklerine baglı olan dolaylı travma tepkileri, salgının kısa ve uzun vadedeki etkileri henüz olay devam ediyorken izlenebilmistir. Saglık çalısanlarının sadece kendi baslarından geçen olaylar ile degil, hastaların baslarından geçen ve tanık oldukları olaylar ile de önemli ölçüde travmatize oldukları gösterilmistir. Sunulan bulgular ısında, pandemi etkilerinden özellikle psikolojik etki düzeyinin hatırlama özellikleri ve bas etme becerileri ile iliskisi göz önüne alındıgında, saglık çalısanlarının psikolojik kaynaklarını arttırmaya yönelik müdahele ve destek planlarının önemine isaret etmektedir.