Namus Kültüründe Sahte Haber Oluşumu ve Dezenformasyon: Bı̇reysel Farklılıkların ve Cı̇nsı̇yete Özgü Dı̇namı̇klerı̇n Rolü

Abstract

Bu çalışma, Türk toplumu bağlamında cinsiyetle ilgili yanlış bilgilerin işlenmesinde namusla ilgili bilişsel şemaların rolüne özel olarak odaklanarak, sahte anıların oluşumunu destekleyen bilişsel ve sosyo kültürel süreçleri incelemektedir. Bu araştırma, hafıza çarpıtmanın bilişsel süreçlerinde kültürel değerlerin, özellikle de namusla ilgili olanların rolünü araştırmak için 'Kaynak İzleme Hatası' ve 'Bulanık-İz Teorisi' gibi yerleşik çerçeveler üzerine inşa edilmiştir. Bu tez, katılımcıların hafızalarındaki güven, canlılık ve duygusal değerlilik boyutlarına odaklanarak, onur şeması aktivasyonunun yanlış bilginin hatırlanması üzerindeki etkisini inceleyen iki temel çalışmadan oluşmaktadır. Literatürde bilişsel şemaların ve siyasi ya da sosyal dünya görüşlerinin hafıza oluşumunu etkileyebileceğini gösteren önemli kanıtlar ışığında, bulgular, özellikle soyut ve kişisel olmayan uyaranları içeren bağlamlarda, onur şeması aktivasyonunun sahte anı oluşumunu önemli ölçüde artırmadığını göstermektedir. Ancak sonuçlar, cinsiyet algısı ve bilişsel yansıma gibi bireysel farklılıkların yanlış bilgilendirmeye verilen duygusal tepkileri etkilediğini göstermektedir. Bu bulgular, bellek oluşumundaki bilişsel ve kültürel etkileşimlerin karmaşıklığını vurgulamakta ve derin kişisel veya duygusal olarak yüklü uyaranların onur temelli şemaları nasıl daha etkili bir şekilde devreye sokabileceğiniz keşfetmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Bu tez, bilgi kirliliği, hafıza çarpıtması ve bilişsel süreçlerde kültürel değerlerin etkileşimi üzerine giderek artan araştırmalara katkıda bulunmaktadır.The present study examines the cognitive and sociocultural processes that underpin the formation of false memories, with a specific focus on the role of honor-related cognitive schemas in the processing of gender-related misinformation within the context of Turkish society. This research builds on established frameworks, such as the Source Monitoring Framework and Fuzzy-Trace Theory, to investigate the role of cultural values, especially those related to honor, in the cognitive processes of memory distortion. The thesis comprises two principal studies that examine the impact of honor schema activation on the recollection of misinformation, with a particular focus on the dimensions of confidence, vividness and emotional valence in participants' memories. In light of the substantial evidence in the literature indicating that cognitive schemas and political or social worldviews can influence memory formation, the findings suggest that honor schema activation did not significantly enhance false memory formation, particularly in contexts involving abstract and impersonal stimuli. However, the results indicate that individual differences, such as gender perception and cognitive reflection, influenced emotional responses to misinformation. These findings highlight the complexity of cognitive and cultural interactions in memory formation and suggest that further research is needed to explore how deeply personal or emotionally charged stimuli might engage honor-based schemas more effectively. This thesis makes a contribution to the growing body of research on misinformation, memory distortion, and the interplay of cultural values in cognitive processes.