Türkiye'de vadeli işlem piyasalarının gelişimi, spot piyasa ile etkileşimi ve hissesenedi endeks vadeli işlem sözleşmeleri örneğinde değerlendirilmesi

Abstract

Finansal türev ürünler, finansal ihtiyaçların ve risklerin artması ile ortaya çıkmış ve son yıllarda organize vadeli piyasalarda yoğun olarak işlem görmeye başlamıştır. Bu nedenle ülkelerin Sermaye piyasalarının gelişimi açısından vadeli işlem piyasalarının spot piyasa ile etkileşimi önem kazanır hale gelmiştir. Türev ürünlerin, spot piyasalarda oluşan risklere karşı koruma sağlama amaçları ile oluşturulmaları iki piyasa arasındaki etkileşimin altyapısını oluşturmaktadır. İki piyasa arasındaki etkileşim, spot piyasadaki volatiliteyi azaltma yolu ile (fiyat oynaklığını) katkı sağlama, fiyat oluşumunda öncülük etme şeklinde literatürde yer almaktadır. Vadeli piyasaların spot piyasa üzerindeki etkisi, bilgisel etkinliği arttırıcı, orta ve uzun vadede volatiliteyi azaltıcı ve piyasaya derinlik kazandırıcı nitelikte olduğu şeklinde değerlendirilmektedir. Bu çalışmanın amacı, Türkiye?de 2005 yılında kurulan Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsasında gerçekleşen işlemlerin spot piyasaya olan etkisini incelemektir. Tezin uygulama bölümünde İMKB30 endeksi vadeli işlem kontratı örneğinde vadeli kontratların spot piyasa fiyat oynaklığına etkisi, vadeli kontrat fiyatı ile spot piyasa fiyatı arasındaki ilişki ve vadeli işlem kontratı işlem hacmi ile spot piyasa işlem hacmi ve fiyatı arasındaki ilişki incelenmiştir. İMKB 30 endeksinin fiyat oynaklığı dönemsel olarak GARCH metodu ile, vadeli fiyat ile piyasa fiyatı arasındaki ilişki Johansen eşbütünleşme metodu ile, vadeli işlem kontratı işlem hacmi ile spot piyasa işlem hacmi ve fiyatı arasındaki ilişki VAR metodu kullanılarak analiz edilmiş olup; vadeli işlem kontratının yoğun işlem görmeye başladığı 2008 yılı öncesinde fiyat oynaklığının yoğun olduğu, vadeli işlem kontratının etkisi ile 2008 yılından 2010 yılına kadar geçen dönemde bu oynaklığın azaldığı bulunmuştur. Uzun dönemde vadeli işlem piyasası ile spot piyasa fiyatlarının eşbütünleşik yapı sergilediği ayrıca spot piyasada işlem gören İMKB30 endeksinin fiyatının ve işlem hacminin vadeli işlem kontratının fiyatından ve işlem hacminden etkilendiği sonucuna ulaşılmıştır. Türkiye?de vadeli işlem piyasası işlemlerinin spot piyasayı etkilemesi nedeniyle vadeli işlem piyasasının etkin yönetimi bir çok açıdan Türkiye?de sermaye piyasalarının derinlik kazanması imkanını sağlayacaktır. Anahtar Kelimeler: Türev piyasa, spot piyasa, GARCH Analizi, Johansen Eşbütünleşme Analizi, VAR metodu

Financial derivatives have grown rapidly in the organized exchange markets as the financial risks and the specific needs of the traders have increased in recent years. Therefore, the interaction between the spot and the futures market has become increasingly important in terms of the improvement of the countries? capital markets. The use of derivatives to protect against risks in the spot markets sets up the substructure of the interaction between the two markets. The interaction between the two markets take part in literature as it decreases the volatility in the spot market and leads changes in spot prices. It appears that the futures trading ensures the decrease of the volatility in the short and long term, provides a useful information and brings dept to the market. The aim of this study is to examine the effect of the transactions in the Turkey?s derivatives market which has been established in 2005,on the spot market. In the technics part of the thesis, in the example of ISE-30 futures, the effect of the futures on the volatility of the spot market prices, the relationship between the prices in the futures and the spot market; and the relationship between the trading volumes in these two markets have been examined. We have analysed he price volatility of ISE-30 index periodically with the Garch method, the relationship between the future and spot prices with the Johansen Cointegration Test, the relationship between the futures and the spot trade volumes with the Var method; and it is shown that the price volatility has decreased when the futures contracts have become more actively traded from 2008 to 2010.Results provide that the future and the spot prices are cointegrated in the longterm. Also the spot price and the spot trade volume of the ISE-30 index are affected by the price and the trade volume of the future contracts. Due to its effects on the spot market, the efficient management of the futures market will improve Turkey?s capital market in many respects. Keywords: future market, spot market, GARCH method, Johansen Cointegration Test, VAR metod