Türk Borçlar Hukuku'nda ceza koşulu

Abstract

Bu çalışmada, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 179 ile 182 maddeleri arasında düzenlen ceza koşulu kurumu, Yargıtay kararları İşviçre Borçlar Kanunu ve Almanya Medeni Kanunu’dan örneklerle incelenmiştir. Ceza koşulu, alacaklının, borçlunun borç ilişkisine uygun davranmasını sağlayan güvencelerinden biridir. Ceza koşulu, sadece sözleşmelerden doğmak zorunda değildir. Sözleşme dışı borçlar bakımından da ceza koşulu kararlaştırılabilir. Ceza koşulunun konusunu oluşturan edim para bir şey verme, bir şey yapma veya yapmama edimi de ceza olarak kararlaştırabilir. Ceza koşulunun seçimlik ceza koşulu ve ifayı ekleyen ceza koşulu ve ifayı engelleyen ceza koşulu olmak üzere üç çeşidi bulunmaktadır. Tarafların aralarında kararlaştırdığı ceza koşulunun türüne göre, alacaklı ya aynen ifayı ya da ceza koşulunu veya hem ifayı hem de ceza koşulunu birlikte talep edebilir. Ceza koşulu asıl borca bağlıdır, feri niteliktedir. Alacaklı zarara uğramasa dahi, ceza koşulunun ödenmesi gerekir. Ceza koşulunu aşan zarar, alacaklının borçlunun kusurunu ispat etmesi şartıyla tazmin edilebilir. Ceza koşulunun indirilmesi, emredici bir kural olup kamu düzeninden kaynaklanmaktadır. Ceza koşulunun aşırı olması sebebiyle indirilmesi kuralı, borçlunun tacir sıfatına sahip olması ve borcun ticari işletmesiyle alakası olması durumunda uygulanmayacaktır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 22. maddesine göre tacir sıfatına sahip olan olan ceza koşulundan indirim talep edemeyecektir. Ancak ceza koşulunun ödenmesi borçlu tacirin mahvına neden olacak ise ceza koşulundan indirim mümkün olabilmektedir.